Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Στη διάρκεια της αναζήτησης στον τοπικό Τύπο δημοσιευμάτων για λαθρεμπορικές δραστηριότητες στον Βόλο και την ευρύτερη περιοχή, επισημάνθηκαν και ορισμένα που μπορεί να μη διαθέτουν το στοιχείο της εντοπιότητας, αλλά έχουν ενδιαφέρον και πρωτοτυπία ώστε ν’ αξίζει να τα μνημονεύσουμε στο πλαίσιο των σχετικών άρθρων μας. Πρόκειται άλλοτε για δημοσιεύσεις γενικού ενδιαφέροντος που αφορούν τη λαθρεμπορία με παράθεση μέτρων καταστολής ή άλλων στατιστικής φύσης στοιχείων και άλλοτε για διάφορα γεγονότα συλλήψεων λαθρεμπόρων, παρά τις ευφυείς προσπάθειές τους να μην εντοπιστούν. Κάποιες φορές οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν, ώστε να περνούν απαρατήρητοι με τα φορτία τους, πράγματι εντυπωσιάζουν. Τα διάφορα «κόλπα» παραπλάνησης των αρχών παρουσιάζονται ιδιαίτερα ευρηματικά και συνήθως από ατυχείς συμπτώσεις προέκυπτε η αποκάλυψη.
Αυστηρές ποινές
Στην εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ στις 6/5/1923 δημοσιεύεται ένα μικρό μονόστηλο με τίτλο «Καταδίωξις του λαθρεμπορίου», που μας πληροφορεί για έναν καινούργιο νόμο σύμφωνα με τον οποίο εξομοιώνονται οι ποινές για το εξαγωγικό λαθρεμπόριο με εκείνες του εισαγωγικού, προκειμένου να τιμωρούνται το ίδιο αυστηρά και οι δύο πρακτικές που εφαρμοζόταν.
Η τιμωρία προβλεπόταν βαριά με άμεση παραπομπή στη δικαιοσύνη, προφυλάκιση και κατάσχεση φορτίου και μεταφορικών μεσών:
«Το υπουργείον των Οικονομικών δι’ εγκυκλίου διαταγής προς τας αστυνομικάς αρχάς του Κράτους, εκοινοποίησε τον Νόμον περί λαθρεμπορίας εισαγωμένων και εξαγωμένων ειδών. Κατά τον Νόμον τούτον, του οποίου η ισχύς άρχεται από της 15ης Μαΐου, οι συλλαμβανόμενοι ως διενεργούντες λαθρεμπόριον εξαγωγής θα υπάγωνται εις τας αυτάς ποινικάς διατάξεις υφ’ ας και οι λαθρέμποροι εισαγωγής ειδών. Διά του αυτού ωσαύτως Νόμου εισάγεται η προφυλάκισις των λαθρεμπόρων και η παραπομπή αυτών δι’ απ’ ευθείας κλήσεως εις το δικαστήριον και η δήμευσις των λαθρεμπορικών πλοιαρίων χωρητικότητος κάτω των 50 τόννων».
Η γιαγιά δεν ήταν αθώα
Η επιλογή προσώπων, που δεν θα προκαλούσαν υποψίες στις διωκτικές αρχές για τη διακίνηση των λαθρεμπορευμάτων, υπήρξε μια προσφιλής μέθοδος, που συνήθως αποδεικνυόταν επιτυχής, αλλά όχι πάντοτε, όπως στην παρακάτω περίπτωση. Η αθώα, φαινομενικά γιαγιά, κουβαλούσε στις αποσκευές της, ταξιδεύοντας με το πλοίο «Ελση», σημαντική ποσότητα τσιγαρόχαρτου κι εντελώς συμπτωματικά, δεν αναφέρεται επακριβώς πώς, έγινε αντιληπτή απ’ τους τελωνοφύλακες κατά την αποβίβασή της στο λιμάνι της Καβάλας, ενώ αρχικά δεν είχε προκαλέσει εύλογα υποψίες.
Διαβάζουμε τη μικρή ειδησούλα:
«Κατάχεσις λαθραίου σιγαροχάρτου
Κατασχέθηκαν σήμερον επί επιβάτιδος αποβιβασθείσης εκ του ατμοπλοίου «Ελση», 37.350 φυλλάδια σιγαροχάρτου. Η επιβάτης, γραία 65 περίπου ετών διέλαθε της προσοχής των τελωνοφυλάκων, τυχαίως δε ανευρέθησαν τα εν λόγω φυλλάδια σιγαροχάρτου, τα οποία είχε κεκρυμμένα εντός των κλινοστρωμνών της» (Σημαία 15/2/1927).
Λαθρεμπόριο και στη Λάρισα
Οπωσδήποτε ο Βόλος δεν διέθετε το αποκλειστικό προνόμιο της έντονης λαθρεμπορικής παρουσίας, αν και το λιμάνι και η διαμόρφωση των ακτών της γύρω περιοχής ευνοούσαν τους παράνομους διακινητές στο έργο τους. Ανάλογες συμπεριφορές παρατηρούνταν και στη γειτονική μας Λάρισα, όπως και σε χωριά του κάμπου. Κι εδώ το τσιγαρόχαρτο, αλλά και ο καπνός είχαν την προτίμηση των λαθρεμπόρων, γιατί προφανώς υπήρχε σημαντική ζήτηση. Οπως έχουμε ξαναπεί, με νόμο το 1926 είχε απαγορευτεί η πώληση χύμα καπνού και μόνον επιτρεπόταν η αγορά τυποποιημένων τσιγάρων που κατασκεύαζαν τα καπνεργοστάσια, προκειμένου να παταχθεί η λαθραία εμπορία καπνού και τσιγαρόχαρτου, χωρίς βέβαια να εκλείψει το φαινόμενο. Το κατασχεμένο φορτίο αποδόθηκε σε καπνοβιομηχανία, για τη… νόμιμη χρήση του.
Διαβάζουμε πάλι στη εφ. Σημαία:
«Λαθραίον σιγαρόχαρτον
Λάρισα 10. (Του ανταποκριτού μας). Υπό του ανθυπασπιστού της καταδιώξεως κ. Δημ. Βλαχάβα ακολουθουμένου και υπό των χωροφυλάκων του Τμήματος Καταδιώξεως καιροφυλακτήσας επί της οδού Λαρίσης-Μαϊμουλίου (σ.σ. σημ. Χάλκη), συνέλαβε αυτοκίνητον εις ον επέβαινον οι Ιω. Ζησιάδης εκ Τυρνάβου και ο σωφέρ Ιωαν. Μιμίκος. Διά του αυτοκινήτου μετεφέροντο 84 οκάδες λαθραίου σιγαροχάρτου. Οι συλληφθέντες αποστέλλονται εις την Εισαγγελίαν, το δε κατασχεθέν λαθραίον σιγαρόχαρτον παραδοθείσεται εις το ενταύθα καπνεργοστάσιον διά τα περαιτέρω» (11/4/1927).
Διάφορα ενδιαφέροντα
- Επειδή προφανώς το κανονικό τσιγαρόχαρτο ήταν κάποιες φορές δυσεύρετο ή υπήρχε κίνδυνος τιμωρίας, έστω και για ατομική χρήση, τι σκαρφίστηκαν οι επιτήδειοι; Αντί του τσιγαρόχαρτου μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τα φύλλα των μπλοκ αντιγραφής επιστολών που ήταν επίσης λεπτά και ανθεκτικά, κατάλληλα για το στρίψιμο τσιγάρων, και μάλιστα με μικρότερη δαπάνη. Η αθρόα διακίνηση και αυτού του είδους για τον συγκεκριμένο σκοπό επέβαλε κι εδώ την κρατική επιτήρηση.
- Ατυχώς υπήρχαν και τότε περιπτώσεις επίορκων οργάνων του κράτους. Χωροφύλακες και τελωνοφύλακες συνεργάζονταν με τους λαθρέμπορους, που τους κάλυπταν και τους άφηναν να διαφεύγουν, με το αζημίωτο βέβαια, όπως σημειώνεται σε σχόλιο στην εφ. Λαϊκή Φωνή (20/7/1932). Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται και περιστατικό «σκηνοθεσίας» λαθρεμπορίου με τελωνειακούς υπαλλήλους να «φυτεύουν» λαθραία είδη (που κατείχαν και διακινούσαν οι ίδιοι) σε κατάστημα ανύποπτου ιδιοκτήτη ώστε να συλληφθεί και να τιμωρηθεί. Σε τούτη την πράξη προέβησαν είτε για εκδίκηση με προσωπικά κίνητρα, είτε για να καταδείξουν επιτυχία στο ενεργητικό τους. Δεν έλειπαν δυστυχώς και τότε αυτά τα καταδικαστέα φαινόμενα.
- Στην εφ. Λαϊκή Φωνή επίσης σημειώνονται οι κατασχεθείσες ποσότητες λαθραίου καπνού και τσιγαρόχαρτου (μαζί με εξοπλισμό επεξεργασίας) κατά τη χρονική περίοδο από τον Απρίλιο του 1932 έως τον Μάρτιο του 1933. Συνολικά κατασχέθηκαν: 68.655 οκάδες ακατέργαστου καπνού, 1.530 «κεκομμένου», 386.788 φυλλάδια τσιγαρόχαρτου, χαβάνια και μαχαίρια κοπής. Τα νούμερα δείχνουν το μέγεθος της παρανομίας (20/4/1933).
Το… μοσχολίβανο
Δεν γνωρίζω αν ο συνθέτης Βασίλης Τσιτσάνης είχε υπόψη την παρακάτω ιστορία, όταν έγραψε το δημοφιλές τραγούδι «Η λιτανεία του μάγκα», γνωστότερο ως «Σαν χριστιανός ορθόδοξος», που περιγράφει τη χρήση ουσιών από ιερωμένους, μέσα στην εκκλησία, με τη βεβαίωση πως η συγκεκριμένη πράξη δεν συντελούσε αμαρτία.
Χιουμοριστική η διάθεση οπωσδήποτε του κορυφαίου καλλιτέχνη, αλλά η έμπνευση σίγουρα θα προερχόταν από κάποια είδηση, όπως ετούτη στην εφ. Λαϊκή Φωνή:
«Λαθρέμποροι χασίς
Εις τον συνοικισμόν Δραπετσώνας συνελήφθη τη νύκτα ο ηγούμενος της Μονής Φανερωμένης Δ… Κ… ως ενεργών λαθρεμπόριον χασίς. Εις χείρας του κατεσχέθη εν σακκίδιον με 300 δράμια χασίς εξαιρετικής ποιότητος» (3/2/1933).
Δεν ήταν κάτι το συνηθισμένο, οπωσδήποτε, ο ηγούμενος μιας τόσο γνωστής μονής, όπως η Φανερωμένη της Σαλαμίνας, να κουβαλά περίπου ένα κιλό ινδικής κάνναβης και μάλιστα «εξαιρετικής ποιότητος».
Τη συνέχεια του περιστατικού πληροφορούμαστε την επομένη στην ίδια εφημερίδα και πραγματικά έχουν ενδιαφέρον οι εξηγήσεις του διακινητή ρασοφόρου:
«Δικαιολογίαι του λαθρέμπορου καλογήρου
Την 10ην πρωινήν ο ηγούμενος ο οποίος συνελήφθη χθες μεταφέρων 300 δράμια χασίς, απεστάλη εις το τελωνείον προς καθορισμόν του 8πλάσιου δασμού του λαθραίου χασίς. Κατόπιν δε ωδηγήθη εις το τμήμα σημάνσεων διά την λήψιν δακτυλικών αποτυπωμάτων. Την πρωίαν ελήφθη από την αστυνομίαν έγγραφον της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, ζητούσης σχετικάς πληροφορίας. Ο ηγούμενος κατέθεσεν ότι το χασίς το οποίον κατελήφθη φέρων, το αφήκεν ως ενέχυρον έναντι 1.000 δραχμών ο λαθρέμπορος Πατικάκης. Επειδή δεν προσήρχετο να το παραλάβη, ηθέλησε να το πωλήση διά να μην ευρίσκεται εις το κελί αυτού» (4/2/1933).
Από το παραπάνω δημοσίευμα φαίνεται και η εμπλοκή της εκκλησιαστικής ηγεσίας, κάτι που δείχνει τη σοβαρότητα της κατάστασης, ζητώντας άμεσες εξηγήσεις. Πληροφορούμαστε επίσης και για τον υπολογισμό των διαφυγόντων δασμών από το λαθραίο χασίς, η νόμιμη εμπορία του οποίου, για συγκεκριμένους σκοπούς, επιτρεπόταν.
Στη συνέχεια και ύστερα από έρευνα των αρμοδίων αρχών διαπιστώθηκε πως το συμβάν δεν ήταν μεμονωμένο, αλλά επρόκειτο για οργανωμένο κύκλωμα εμπορίας με βάση το γνωστό μοναστήρι των Παναγίας Φανερωμένης στη Σαλαμίνα.
Περίπου 10 μέρες αργότερα οι πληροφορίες είναι άκρως ενδιαφέρουσες:
«Η Μονή Φανερωμένης της Σαλαμίνος κέντρον του λαθρεμπορίου ναρκωτικών. Τι απέδειξε μία αιφνιδιαστική έρευνα.
Αθήνα 10. Η Γενική Ασφάλεια Πειραιώς είχε συγκεκριμένας πληροφορίας ότι εις την Μονήν Φανερωμένης της Σαλαμίνος εις την οποίαν ανήκεν καταδικασθείς διά λαθρεμπόριον χασίς, μοναχός, υπήρχον και άλλοι μοναχοί διενεργούντες λαθρεμπόριον ναρκωτικών και ότι εκεί εκρύπτοντο και άλλα ναρκωτικά. Ο διοικητής της Ασφαλείας συγκροτήσας ειδικήν ομάδα αστυνομικών, απέστειλεν αυτήν εις Σαλαμίνα, ίνα ενεργήση αιφνιδιαστικήν έρευναν. Οταν εισήλθον εις το μοναστήριον προσεποιήθησαν ότι είναι καλλιτέχναι και επιστήμονες, παρακάλεσαν δε να τους χορηγηθή κλίνη εις την μονήν ίνα διέλθουν τη νύκτα. Ο ηγούμενος έδωκε εντολήν και οι αστυνομικοί κατέλαβον διάφορα κελλιά, ακολούθως δε απεκάλυψαν την ταυτότητα και το σκοπόν των. Γενομένης λεπτομερούς ερεύνης, ανευρέθη και κατεσχέθη χασίς 100 δραμίων Προύσσης. Οι καλόγεροι κατόρθωσαν και απέκρυψαν μίαν σακκούλαν με χασίς ισχυρισθέντες ότι επρόκειτο περί μοσχολίβανου. Η αστυνομία παρακολουθεί αγρύπνως τους μοναχούς διότι υπάρχουν πληροφορίαι ότι εκ της μονής διεξάγεται εις μεγαλυτέραν κλίμακαν λαθρεμπόριον ναρκωτικών» (12/3/1933).
Πραγματικά επρόκειτο για σοβαρή υπόθεση λαθρεμπορίας ναρκωτικών ουσιών κι επιτυχίας των διωκτικών αρχών που εκτελούσαν πλέον αυστηρή παρακολούθηση του κυκλώματος. Θα είχε ενδιαφέρον η επισήμανση και άλλων σχετικών δημοσιευμάτων που να μας πληροφορούσαν για τις περαιτέρω εξελίξεις.
Ο λήσταρχος… διώκει τη λαθρεμπορία
Ο αμνηστευμένος λήσταρχος Γ. Καραθανάσης ήταν περισσότερο γνωστός ως επικεφαλής της ομάδας εκτελεστών, στην απόπειρα δολοφονίας του Ελ. Βενιζέλου στη λεωφόρο Κηφισίας, τον Ιούνιο του 1933. Μετά την αποτυχία της ενέδρας και της καταδίωξης προείχε η διαφυγή των δραστών μακριά από τον χώρο της εμπλοκής για ν’ αποφευχθεί περίπτωση εντοπισμού, παρά την κάλυψη «άνωθεν» που διέθεταν. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στο γεγονός πως ο λήσταρχος απομακρύνθηκε από την περιοχή της Αττικής με το ιδιόκτητο βενζινόπλοιό του το οποίο μάλιστα ήταν μισθωμένο από το κράτος και χρησιμοποιούνταν στη δίωξη του λαθρεμπορίου! Είναι βέβαια γνωστή η σχέση του διαβόητου κακοποιού με το αντιβενιζελικό παρακράτος στην περίοδο του Μεσοπολέμου, γι’ αυτό και διέφυγε τη σύλληψη για αρκετούς μήνες μετά την αποτυχημένη απόπειρα, κυκλοφορώντας μάλιστα στην Αθήνα, παίρνοντας τις σχετικές προφυλάξεις, για να συλληφθεί τελικά από ένοπλη ομάδα υποστηρικτών του Βενιζέλου. Για να διαθέτει μάλιστα ταχύπλοο βενζινοκίνητο σκάφος (αλλού γίνεται λόγος για δύο τέτοια πλεούμενα) σημαίνει πως αποκόμιζε σημαντικά έσοδα για τις υπηρεσίες που προσέφερε, πέρα από την κάλυψη και την ατιμωρησία που εξασφάλιζε. Κι επιπλέον νοίκιαζε τα σκάφη του στην υπηρεσία των διωκτικών αρχών, με υψηλό εννοείται τίμημα. Ποιος πιστεύει ότι δεν υπήρχε συνεργασία ανάμεσα σε διώκτες και λαθρέμπορους!
Πάντως το σκαρί του λήσταρχου με τον ίδιο, αναζητούνταν, μια βδομάδα μετά τη δολοφονική ενέργεια:
«Το βενζινόπλοιο του ληστάρχου
Η εξαφάνισις του ληστάρχου Καραθανάση, του αποδεδειγμένου αρχηγού του εκτελεστικού αποσπάσματος εις το έγκλημα της οδού Κηφισίας, εγένετο διά του ιδίου του βενζινοπλοίουτο οποίον ήτο ναυλωμένον από το κράτος προς καταδίωξιν του λαθρεμπορίου με μηνιαίαν αντιμισθίαν 20 χιλιάδων δραχμών. Το βενζινόπλοιον του ληστάρχου, ευρισκόμενον εις την υπηρεσίαν του κράτους, εξηφανίσθη και αυτό μαζί με τον ιδιοκτήτην λήσταρχον από της επαύριον της δολοφονικής αποπείρας κατά του αρχηγού των φιλελευθέρων. Και εις την περίπτωσιν αυτήν αποδεικνύεται πλήρως η συνεργασία και των κρατικών οργάνων, τα οποία διέθετον το βενζινόπλοιον ευρισκόμενον εις την υπηρεσίαν του κράτους. Οι οργανωταί της δολοφονικής αποπείρας αφού διέθεσαν διά την εκτέλεσιν τον λήσταρχον, ήτο φυσικό να διαθέσουν και το βενζινόπλοιον του λήσταρχου προς ασφαλεστέραν δραπέτευσιν» (Λαϊκή Φωνή 13/6/1933).
Και με αυτά τα ενδιαφέροντα, ας ολοκληρωθεί κάπου εδώ η αναφορά μας σε λαθρεμπορικές δραστηριότητες.
