ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ
Τα εντυπωσιακά εμπορικά ιστιοφόρα του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, με τις πλούσιες ιστιοφορίες τους, προτιμά στις πιστές αναπαραστάσεις τους, ο λαϊκός ζωγράφος του Βόλου, Ν. Χριστόπουλος, όπως άλλωστε καταδείχνεται από το σύνολο των «πλοιογραφικών» πινάκων του. Ιδιαίτερη προτίμηση δείχνει επίσης ο καλλιτέχνης και στα πολεμικά πλοία, κυρίως του ελληνικού στόλου βέβαια, που με την δυναμική τους θωριά και τους συνειρμούς που αποπνέουν, τον ελκύουν ώστε να τα αποτυπώσει με τον χρωστήρα του.
Αντίθετα, εμφανώς ελλιπέστερη φανερώνεται η επιθυμία του ζωγράφου για τα αλιευτικά πλεούμενα, που όντας μικρότερων μεγεθών, υπολείπονταν σε εμφάνιση των εντυπωσιακών ιστιοφόρων ή των ενδόξων πολεμικών πλοίων, έστω κι αν τα περισσότερα είχαν τη δική τους χάρη και υπήρξαν κομψά και περιποιημένα, ιδιαίτερα όταν ανήκαν σε μερακλήδες ιδιοκτήτες.
Από τα 200 περίπου έργα που βρίσκονται στο δωμάτιο – έκθεση του Χριστόπουλου, στα Πευκάκια του Βόλου, μόνον οχτώ απεικονίζουν αλιευτικά πλεούμενα κυρίως τράτες και ανεμότρατες- ενώ υπάρχουν ακόμη καμιά δεκαριά πίνακες με αλιευτικά θέματα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, με την παρουσίαση των σχετικών με το θέμα μας ζωγραφικών έργων.
1. «Τράτα Τσιριγότικη με την ψαροπούλα της στο Βόλο το 1895. Περασμένα μεγαλεία Ν.Α.Χ. 1949»(διαστ. 43Χ33 εκ.). Απεικονίζεται ευμεγέθης κωπήλατη τράτα, από τα Κύθηρα που ήρθε στο Βόλο το 1895, όπως μας κατατοπίζει η λεζάντα του πίνακα. Διακρίνεται καθαρά η χαρακτηριστική «κάγκα» ή «γκάγκα» της πλώρης που είχαν απαραίτητα αυτού του τύπου τα ψαροκάικα και χρησίμευε για την ευκολότερη έξοδο των ψαράδων στην ακτή κατά την προσγιάλωση του σκάφους, προκειμένου να σύρουν το δίχτυ. Οι παρειές της προεξοχής αυτής φιλοτεχνούνταν με σχέδια και χρώματα που προσέδιναν ξεχωριστή ομορφιά στο σκαρί. Η εικονιζόμενη τράτα φέρει 16 κουπιά, αλλά και πλήρη ιστιοφορία με δύο λατίνια και φλόκο που χρησιμοποιούνταν για τις μακρινότερες αλιευτικές εξορμήσεις.
Σε δεύτερο πλάνο ακολουθεί η «ψαροπούλα» της τράτας, δηλαδή το σκάφος που μετέφερε προς διάθεση τα αλιεύματα στο πλησιέστερο λιμάνι. Οι μεγάλες τράτες, όπως φαίνεται, δεν ψάρευαν μόνο στον τόπο τους αλλά ταξίδευαν σε ολόκληρη την Ελλάδα.
2. «Ανεμότρατες με πανιά το 1901 στο Βόλο. Ν.Α.Χ. 1949» (43Χ33 εκ.). Απεικονίζονται από την πλώρη πέντε ανεμότρατες με ανοιγμένα τα πανιά τους ταξιδεύοντας στα πρύμα. Ονομάζονταν ανεμότρατες, σε αντίθεση με τις κωπήλατες τράτες, επειδή έσερναν το δίχτυ τους ωθούμενες από τον αέρα και συνήθως αλίευαν σε ζευγάρια. Πρόκειται για τους πρόδρομους των σημερινών μηχανοτρατών που επίσης διατηρούν και την προηγούμενη ονομασία: ανεμότρατες.
3. «Ο ιστορικός Κωσταντός. Τράτα βολιώτικη κατά το 1901. Περασμένα μεγαλεία -λουλούδια της θάλασσας Ν.Α.Χ. 1952» (44Χ32 εκ.). Εδώ ο ζωγράφος αποτυπώνει γνωστή βολιώτικη τράτα της εποχής, αρκετά ευμεγέθη με 16 κουπιά και πλήρη ιστιοφορία με δύο λατίνια και φλόκο. Ακολουθεί στο βάθος αριστερά κι άλλο πλεούμενο, πιθανόν «ψαροπούλα»,όπως και στον πρώτο πίνακα που μνημονεύουμε.
4. «Λάμπες δεμένες στο μουράγιο. Λαϊκή τέχνη Ν.Α. Χριστόπουλου. Πευκάκια Βόλου. 1880-1962» (40Χ10 εκ.). Μικρός, μακρόστενος πίνακας από εκείνους που συνήθιζε να φιλοτεχνεί ο Χριστόπουλος σε λωρίδες «χαρτονέ», ζωγραφίζοντας στη σειρά διάφορα πλεούμενα. Εδώ εικονίζονται έντεκα συνολικά λαμπόβαρκες από αλιευτικά συγκροτήματα (γρι-γρι). Κατά την πανσέληνο που σταματούσαν να ψαρεύουν τα σκάφη, οι «λάμπες» τους δένονταν η μια δίπλα στην άλλη, όπως ακριβώς στον πίνακα, στο λιμάνι του Βόλου ή στον μικρό λιμενίσκο του ναυπηγείου στα Πευκάκια. Τα γρι-γρι εκτός από το κύριο σκάφος διέθεταν τον βοηθητικό (το λεγόμενο «πισινό») και, αρχικά, έξι λαμπόβαρκες, που με την πάροδο του χρόνου και τον εκσυγχρονισμό των μέσων αλιείας, ο αριθμός τους μειώνονταν συνεχώς, ενώ καταργήθηκε και το «πισινό», για να φθάσουμε στη σημερινή εποχή που το ψαροκάικο ακολουθεί μόνο μια ταχύπλοη βάρκα (λάτζα) η οποία τοποθετεί τα «ρομπότ» δηλ. τις σχεδίες με τις λάμπες για την προσέλκυση των ψαριών.
5. «Ιταλικές ανεμότρατες, όταν ήρθαν στο Βόλο το 1901. Το κλείσιμο της κοιλάδας. Ν. Χριστόπουλος Πευκάκια»(29Χ22 εκ. ). Χαρακτηριστική απεικόνιση της αλιείας από ανεμότρατες κατά ζεύγη, για ευκολότερη έλξη των συρόμενων διχτυών. Εντυπωσιάζει η επισήμανση ότι Ιταλικά ψαροκάικα περιδιάβαιναν αλιεύοντας και στις ελληνικές θάλασσες, επιδιώκοντας την καλύτερη δυνατή αλιευτική συγκομιδή.
6.«Ψαροπούλα Σαλονικιά του Καραλούδη 1895-1912. Ν.Α. Χριστόπουλος – Πευκάκια Βόλου» (22Χ18 εκ.). Ψαροπούλα λέγεται το σκάφος που ακολουθεί τα αλιεύοντα πλεούμενα και παραλαμβάνει από αυτά τα ψάρια για να τα μεταφέρει στην πλησιέστερη ιχθυαγορά. Σήμερα η ψαροπούλα έχει ουσιαστικά καταργηθεί καθώς οι ιχθυέμποροι αλλά και τα ίδια τα αλιευτικά συγκροτήματα διαθέτουν φορτηγά ψυγεία και μεταφέρουν τα αλιεύματα όταν προσεγγίζουν σε διάφορα λιμάνια ή αλιευτικά καταφύγια της περιοχής τους. Στο μικρό ετούτο πίνακα ο Χριστόπουλος αποτυπώνει γνωστή ψαροπούλα από τη Θεσσαλονίκη που δραστηριοποιούνταν στη χρονική περίοδο που αναφέρει.
7. «Τράτα Μακρινιτσότικη του Γιώργου του Κοντοζήση το 1892. Λουλούδια της θάλασσας-Περασμένα μεγαλεία. Ν.Α. Χριστόπουλος. Πευκάκια Βόλου»(34Χ15 εκ.). Χαρακτηριστική απεικόνιση κωπήλατης τράτας (δίχως πανιά)της περιοχής του Βόλου. Ο Ν. Χριστόπουλος στα απομνημονεύματά του σημειώνει αρκετά για τις τράτες του Βόλου και ειδικότερα τις Μακρινιτσώτικες που θεωρούνταν οι αποδοτικότερες και οι πλέον ονομαστές: «Πρώτες και καλύτερες ήταν οι Μακρινιτσότικες και οι Σταγιατιώτικες: Πρώτη ήταν του Γιώργου του Κοντοζήση (σ.σ. η εικονιζόμενη στον πίνακα), 2η του Νικολάκη του Καισλή, 3η του Λεωνίδα του Καλορίζου, 4η των αδερφών Καψάλα, 5η του Κωσταντάκη, 6η του Αγγρή, 7η του Γιαννατσούλα, όγδοη του Στράκια και άλλες…». Συνεχίζοντας την αφήγησή του ο ζωγράφος, αναφέρεται στα διχτιάρικα πλεούμενα τις περιοχής, αλλά και στις βολιώτικες τράτες όπου προτιμούνταν ως πληρώματα μακρινιτσιώτες ψαράδες. Και καταλήγει για τις τράτες: «…Ηταν το πλουσιότερο επάγγελμα τα χρόνια εκείνα, όλο γλέντια και χαρές», εννοώντας δηλαδή στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα. Σήμερα και στην περιοχή του Βόλου δεν υπάρχουν πλέον τράτες (πεζότρατες) καθώς όσες υπήρχαν έχουν εκούσια καταστραφεί, στο πλαίσιο των αποσύρσεων για την εξυγίανση της αλιείας. Νέες άδειες δεν χορηγούνται επειδή το συγκεκριμένο αλιευτικό δίχτυ ως συρόμενο στο βυθό, θεωρείται καταστροφικό για την αναπαραγωγή και ανάπτυξη του ενάλιου πλούτου. Η γραφική εικόνα της τράτας που καλάριζε στις ακτές της Αγριάς, των Λεχωνίων των Αλυκών και αλλού, δεν υπάρχει πια.
8. «Ο Δοξασμένος Ναυτικός Ομιλος, το καύκιμα του Βόλου. Ν.Α. Χριστόπουλος» (53Χ12 εκ.). Ενδιαφέρων πίνακας με πρωτότυπη θεματολογία: αγωνιστικές λέμβοι του τοπικού Ναυτικού Ομίλου συναγωνίζονται κωπήλατη τράτα, που προπορεύεται με σκοπό να την προσπεράσουν.Μάλιστα στις βάρκες κωπηλατούν κορίτσια-αθλήτριες του ομίλου.
Ενδιαφέροντα είναι και τα όσα σημειώνει ο ζωγράφος, πέρα από την βασική λεζάντα: «Η τράτα μας η κουρελού, πάι να καλάρη αλού. Αλλά βρε πεδιά θα μας περάσουν τα κορίτσια, μορέ χαλάλι τους τα λεβεντοκόριτσα. Τα καϊμένα (;) τα κορίτσα θα την περάσουν την τράτα κε θα τους περάσουμε τους τραχοτρατάρηδες». Το θέμα δεν νομίζω να αποτελεί φανταστική σύνθεση του λαϊκού καλλιτέχνη, αλλά πιθανότατα οφείλεται σε πραγματική εικόνα της περιόδου του Μεσοπολέμου (δεκ. 30) όταν διερχόμενες τράτες τύχαινε να συμπλεύσουν με αγωνιστικές βάρκες της κωπηλασίας. Η κωπηλατική «αντιπαράθεση» των νεαρών κωπηλατριών με τους «τραχοτρατάρηδες» αποβαίνει -κατά το ζωγράφο- υπέρ των πρώτων!
Ετούτοι είναι οι πίνακες του Χριστόπουλου που απεικονίζουν αλιευτικά πλεούμενα. Υπάρχουν όμως και ορισμένοι ακόμη που παρουσιάζουν αλιευτικά θέματα όπως θα δούμε στο επόμενο σημείωμά μας.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
